Ο John MacArthur είναι γνωστός ιεροκήρυκας στην Αμερική και πολυγραφότατος συγγραφέας με αξιόλογα βιβλία που έχουν οικοδομήσει πολλές γενιές πιστών ανθρώπων, παρά τις ιδιορρυθμίες του σε ορισμένα θεολογικά θέματα και στην απολογητική. Διατηρεί δε σήμερα μια Εκκλησία την Grace Community 1.500 περίπου ατόμων.
Είναι γεγονός ότι μεγάλοι ιεροκήρυκες και ποιμένες εκκλησιών, μας εκπλήσσουν, πότε - πότε δυσάρεστα, με ερμηνευτικές απόψεις που διαφέρουν αρκετά από την συνηθισμένη πρακτική τους να έχουν μια συνεπή Βιβλική ερμηνεία.
Για τις απόψεις του σε σχέση με την πανδημία επικρίθηκε στην Αμερική καθώς και την σύναξη της εκκλησίας χωρίς στην πλειονότητα να υπάρχουν μέτρα κατά της μετάδοσης του ιού. Δεν θα βασιστούμε καθόλου σε αυτές τις επικρίσεις τις οποίες και αγνοούμε. Υπάρχουν Βιβλικά και λογικά επιχειρήματα που είναι αρκετά.
Το άρθρο αυτό με τον μεγαλεπήβολο αλλά και αυτονόητο τίτλο «Ο Χριστός και όχι ο Καίσαρας, είναι Επικεφαλής της Εκκλησίας, γράφηκε για την παρούσα κατάσταση της πανδημίας, χωρίς όμως να αναφέρει ούτε μία λέξη για το πρόβλημα του covid-19. Η αιτία είναι οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν στην πολιτεία της Καλιφόρνιας για τις γενικότερες συνάξεις, και για τις Εκκλησίες όπως ακριβώς συνέβη και στην πατρίδα μας.
Μας δίνεται η ευκαιρία να θίξουμε γενικότερα θέματα νοοτροπιών, ερμηνευτικής και απλής Λογικής στην αντιμετώπιση καταστάσεων και την συνάφεια που έχουν με τα Βιβλικά δεδομένα
Υποστηρίζει , με λίγα λόγια, ότι η πολιτεία δεν έχει δικαίωμα να επιβάλλει στην Εκκλησία απαγόρευση της υμνωδίας, ανώτατα όρια συμμετεχόντων, ή καθολικές απαγορεύσεις των συναθροίσεων, αφού όλα αυτά είναι δικαιώματα των ποιμένων και του πρεσβυτερίου.
Αναφέρει πλήθος εδαφίων για την εξουσία της εκκλησίας των ποιμένων και των πρεσβυτέρων μέσα στην εκκλησία, και το συμπέρασμα του είναι ότι δεν ισχύουν στην παρούσα περίπτωση οι οδηγίες του Λόγου του Θεού για την υποταγή στις αρχές όπως, Ρωμαίους 13:1-7 και στο 1 Πετρ. 2: 2-16
Ρωμ. 13:1 ΚΑΘΕ ψυχή ας υποτάσσεται στις ανώτερες εξουσίες· επειδή, δεν υπάρχει εξουσία, παρά μονάχα από τον Θεό· και οι υπάρχουσες εξουσίες, είναι ταγμένες από τον Θεό.
Ρωμ. 13:2 Ώστε, εκείνος που εναντιώνεται στην εξουσία, εναντιώνεται στη διαταγή τού Θεού· κι αυτοί που εναντιώνονται θα πάρουν επάνω τους καταδίκη.
Ρωμ. 13:3 Επειδή, οι άρχοντες δεν είναι φόβος για τα αγαθά έργα, αλλά για τα κακά. Θέλεις, όμως, να μη φοβάσαι την εξουσία; Κάνε το καλό, και θα έχεις έπαινο απ' αυτή·
Ρωμ. 13:4 επειδή, [ο άρχοντας] είναι υπηρέτης τού Θεού σε σένα για το καλό. Αν, όμως, κάνεις το κακό, να φοβάσαι· για τον λόγο ότι, δεν φοράει μάταια τη μάχαιρα· επειδή, είναι υπηρέτης τού Θεού, εκδικητής, για [να εκτελεί] την οργή ενάντια σ' εκείνον που κάνει το κακό.
Ρωμ. 13:5 Γι' αυτό, [είναι] ανάγκη να υποτάσσεστε, όχι μονάχα για την οργή, αλλά και για τη συνείδηση.
Ρωμ. 13:6 Δεδομένου ότι, γι' αυτό πληρώνετε και φόρους· επειδή, είναι υπηρέτες τού Θεού, καθώς ενασχολούνται ειδικά μ' αυτό.
Ρωμ. 13:7 Αποδώστε, λοιπόν, σε όλους εκείνα που οφείλετε: Σε όποιον [οφείλετε] τον φόρο, τον φόρο· σε όποιον [οφείλετε] τον δασμό, τον δασμό· σε όποιον [οφείλετε] τον φόβο, τον φόβο· σε όποιον [οφείλετε] την τιμή, την τιμή.
1Πέτ. 2:12 να έχετε καλή τη διαγωγή σας ανάμεσα στα έθνη, ώστε, ενώ σας καταλαλούν σαν κακοποιούς, από τα καλά έργα, όταν [τα] δουν, να δοξάσουν τον Θεό κατά την ημέρα τής επίσκεψης.
1Πέτ. 2:13 Υποταχθείτε, λοιπόν, σε κάθε ανθρώπινη διάταξη για τον Κύριο· είτε σε βασιλιά, ως υπερέχοντα,
1Πέτ. 2:14 είτε σε ηγεμόνες, ως αποστελλόμενους απ' αυτόν για εκδίκηση μεν των κακοποιών, [προς] έπαινο όμως των αγαθοποιών·
1Πέτ. 2:15 επειδή, έτσι είναι το θέλημα του Θεού, αγαθοποιώντας να αποστομώνετε την αγνωσία των άφρονων ανθρώπων·
1Πέτ. 2:16 ως ελεύθεροι, και όχι ως έχοντας την ελευθερία για επικάλυμμα της κακίας, αλλά ως δούλοι τού Θεού.
Ενώ τα παραπάνω για τον J.M.A. δεν ισχύουν, για την παρούσα περίπτωση θεωρεί ότι πρέπει να εφαρμόζονται τα χωρία των Πράξεων των Αποστόλων 4,19Ο δε Πέτρος και ο Ιωάννης, αποκρινόμενοι σ' αυτούς, είπαν: Αν είναι δίκαιο μπροστά στον Θεό, να ακούμε εσάς μάλλον παρά τον Θεό, κρίνετέ [το εσείς] και 5,29 Και αποκρινόμενος ο Πέτρος και οι απόστολοι, είπαν: Πρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπους
Είναι δε αξιοπερίεργο πως ένας τόσο καλός ερμηνευτής των Γραφών παρακάμπτει βασικές αρχές της ερμηνευτικής, που είμαι σίγουρος ότι τις γνωρίζει, για να φτάσει απλά σε επιθυμητό του συμπέρασμα.
Δεν λαμβάνει υπ όψη του το πλαίσιο και τις συνθήκες μέσα στο οποίο ειπώθηκαν τα εδάφια αυτά, αλλά τα απομονώνει από το υπόλοιπο κείμενο και τα χρησιμοποιεί αυτόνομα.
Αλλά στα πλαίσια της μελέτης της Βίβλου είναι γνωστό, ότι και ένα εδάφιο να παραληφθεί σχετικά με κάποιο εξεταζόμενο θέμα, μπορεί να οδηγηθούμε σε λάθος συμπέρασμα.
Αν π.χ. χρησιμοποιήσει κανείς το εδάφιο του Απ. Παύλου Φιλ. 4:13 τα πάντα δύναμαι δια του ενδυναμούντός με Χριστού, απομονωμένο από το περιβάλλον του, θα νομίσει ότι ο Απ. Παύλος ήταν παντοδύναμος και όλα μπορούσε να τα κάνει. Όμως το χωρίο αυτό είναι συνδεμένο με τα προηγούμενα εδάφια που προσδιορίζουν ποια είναι «τα πάντα» που μπορεί να κάνει ο Απ. Παύλος.
Φιλ. 4:11 Ουχί ότι λέγω τούτο διότι υστερούμαι· επειδή εγώ έμαθον να ήμαι αυτάρκης εις όσα έχω.
Φιλ. 4:12 Εξεύρω να ταπεινόνωμαι, εξεύρω και να περισσεύωμαι· εν παντί τόπω και κατά πάντα είμαι δεδιδαγμένος και να χορτάζωμαι και να πεινώ, και να περισσεύωμαι και να υστερώμαι·
Φιλ. 4:13 τα πάντα δύναμαι διά του ενδυναμούντός με Χριστού.
Αυτά που μπορούσε να κάνει ο Απ. Παύλος είναι, να είναι αυτάρκης, να ταπεινώνεται, να περισσεύει να είναι χορτάτος να πεινά και να υστερείται…
Το ίδιο συμβαίνει και με τα εδάφια που επικαλείται ο John MacArthur από τις πράξεις των αποστόλων.
Παραθέτω όλα τα χωρία για να κατανοήσουμε το κείμενο.
Πράξ. 4:15 Και αφού τους πρόσταξαν να βγουν έξω από το συνέδριο, έκαναν μεταξύ τους συμβούλιο,
Πράξ. 4:16 λέγοντας: Τι θα κάνουμε σ' αυτούς τούς ανθρώπους; Επειδή, ότι ένα αξιοσημείωτο θαύμα έγινε μεν διαμέσου αυτών, [είναι] φανερό σε όλους όσους κατοικούν στην Ιερουσαλήμ, και δεν μπορούμε να το αρνηθούμε·
Πράξ. 4:17 αλλά, για να μη διαδοθεί περισσότερο στον λαό, ας τους απειλήσουμε αυστηρά να μη μιλούν πλέον στο όνομα τούτο σε κανέναν άνθρωπο.
Πράξ. 4:18 Και αφού τους κάλεσαν, τους παρήγγειλαν να μη μιλούν καθόλου ούτε να διδάσκουν στο όνομα του Ιησού.
Πράξ. 4:19 Ο δε Πέτρος και ο Ιωάννης, αποκρινόμενοι σ' αυτούς, είπαν: Αν είναι δίκαιο μπροστά στον Θεό, να ακούμε εσάς μάλλον παρά τον Θεό, κρίνετέ [το εσείς].
Πράξ. 4:20 επειδή, εμείς δεν μπορούμε να μη λέμε όσα είδαμε και ακούσαμε.
Πράξ. 5:27 Και όταν τους έφεραν, τους έστησαν μέσα στο συνέδριο· και ο αρχιερέας τούς ρώτησε,
Πράξ. 5:28 λέγοντας: Δεν σας παραγγείλαμε ρητά να μη διδάσκετε σε τούτο το όνομα; Και δέστε, γεμίσατε την Ιερουσαλήμ από τη διδασκαλία σας, και θέλετε να φέρετε επάνω μας το αίμα αυτού τού ανθρώπου.
Πράξ. 5:29 Και αποκρινόμενος ο Πέτρος και οι απόστολοι, είπαν: Πρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπους.
Ποια εντολή τους έδωσαν και την οποία αρνήθηκαν να εκτελέσουν οι Απόστολοι;
Πράξ. 4:17 αλλά, για να μη διαδοθεί περισσότερο στον λαό, ας τους απειλήσουμε αυστηρά να μη μιλούν πλέον στο όνομα τούτο σε κανέναν άνθρωπο
Πράξ. 4:18 Και αφού τους κάλεσαν, τους παρήγγειλαν να μη μιλούν καθόλου ούτε να διδάσκουν στο όνομα του Ιησού.
Οι σύνεδροι στο συνέδριο των Εβραίων συμφώνησαν και τους πρόσταξαν να μη μιλούν πλέον στο όνομα τούτο. Που σημαίνει ότι δεν θα μιλούν με βάση το όνομα του Ιησού Χριστού.
Και τελικά τους παρήγγειλαν να μη μιλούν καθόλου ούτε να διδάσκουν στο όνομα του Χριστού
Όταν τους ξαναέφεραν τους είπαν:Πράξ. 5:28 Δεν σας παραγγείλαμε ρητά να μη διδάσκετε σε τούτο το όνομα; Και δέστε, γεμίσατε την Ιερουσαλήμ από τη διδασκαλία σας, και θέλετε να φέρετε επάνω μας το αίμα αυτού τού ανθρώπου
Επάνω σε αυτές τις απαγορεύσεις οι απόστολοι απήντησαν
Πράξ. 4:19 Ο δε Πέτρος και ο Ιωάννης, αποκρινόμενοι σ' αυτούς, είπαν: Αν είναι δίκαιο μπροστά στον Θεό, να ακούμε εσάς μάλλον παρά τον Θεό, κρίνετέ [το εσείς].
Πράξ. 5:29 Και αποκρινόμενος ο Πέτρος και οι απόστολοι, είπαν: Πρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπους
Είχαν παραγγελία από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό να τα διδάξουν
Ματθ. 28:19-20Αφού, λοιπόν, πορευτείτε, κάντε μαθητές όλα τα έθνη, βαπτίζοντάς τους στο όνομα του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος,διδάσκοντάς τους να τηρούν όλα όσα παρήγγειλα σε σας· και δέστε, εγώ είμαι μαζί σας όλες τις ημέρες, μέχρι τη συντέλεια του αιώνα. Αμήν.
Λουκ.24:45 Τότε, διάνοιξε τον νου τους, για να καταλάβουν τις γραφές. Και τους είπε: Έτσι είναι γραμμένο, και έτσι έπρεπε να πάθει ο Χριστός, και να αναστηθεί από τους νεκρούς την τρίτη ημέρα, και να κηρυχθεί στο όνομά του μετάνοια και άφεση αμαρτιών σε όλα τα έθνη, ξεκινώντας από την Ιερουσαλήμ.
Βεβαίως οι δύο απαντήσεις των αποστόλων έχουν μια γενική εφαρμογή, αλλά η απαγόρευση ήταν συγκεκριμένη: να μη μιλούν στο όνομα του Ιησού Χριστού και να μη διδάσκουν τον Λόγο του Θεού.
Και το ερώτημα είναι τι σχέση μπορούν να έχουν αυτά με την σημερινή κατάσταση πανδημίας; Πως ο John MacArthur εμπειρότατος ερμηνευτής τα συνδύασε;
Υπάρχει σήμερα καμία απαγόρευση να μιλάμε στο όνομα του Ιησού Χριστού; Υπάρχει καμία απαγόρευση να κηρύττουμε για τον Ιησού Χριστό ή να διδάσκουμε τον Λόγο του Θεού; Η απαγόρευση ή ο περιορισμός των συναθροίσεων έχει καμία σχέση με τους λόγους της απαγόρευσης που τέθηκαν στους αποστόλους; Ο λογικός και καλόπιστος, όχι ερμηνευτής των Γραφών αλλά ο απλός αναγνώστης, κατανοεί ότι τα εδάφια χρησιμοποιούνται για να στοχεύσουν αλλού, εκτός του σκοπού για τον οποίο εγράφησαν.
Ακόμα και τα εδάφια που αφορούν την σύναξή μας στην Εκκλησία δεν έχουν καμία σχέση με τις απαγορεύσεις για σύναξη λόγω της πανδημίας.
Εβρ. 10:24 και ας φροντίζουμε ο ένας για τον άλλον, παρακινώντας σε αγάπη και καλά έργα·
Εβρ. 10:25 μη αφήνοντας το να συνερχόμαστε μαζί, όπως είναι συνήθεια σε μερικούς, αλλά προτρέποντας ο ένας τον άλλον· και μάλιστα, τόσο περισσότερο, όσο βλέπετε να πλησιάζει η ημέρα.
Είναι ξεκάθαρο ότι μερικοί στην τότε Εκκλησία, όπως και στην σημερινή, είχαν την κακή συνήθεια να μη συνέρχονται μαζί με τους άλλους στην Εκκλησία, και προς αυτούς απευθύνεται ο Λόγος του Θεού λέγοντας στους άλλους να τους προτρέπουν. Γιατί είναι βέβαιο ότι χωρίς την διδαχή, την προσευχή, την κοινωνία, και το Δείπνο του Κυρίου, θα σβήσουν και θα μαραζώσουν πνευματικά.
Αυτά λοιπόν τα εδάφια, μιλούν γι αυτούς που έχουν πνευματική αδιαφορία.
Τι σχέση έχει αυτό με την σημερινή κατάσταση; Οι οδηγίες του κράτους είναι να ωθήσουν τους ανθρώπους να μη συνέρχονται ώστε να μη ακούν τον Λόγο του Θεού, ή να τους προφυλάξουν τους συνερχόμενους, αλλά και όλους, να μη μεταδοθεί ο ιός ;
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι όχι μόνο δεν δεσμεύτηκε ο Λόγος του Θεού, αλλά οι Εκκλησίες βρήκαν τρόπους που στο παρελθόν τους χρησιμοποιούσαν μόνο οι επιχειρηματίες, να μεταδίδουν με τηλεδιάσκεψη τον Λόγο του Θεού. Προσωπικά βρέθηκα προσκαλεσμένος ομιλητής σε αρκετές τηλεδιασκέψεις και αυτό που παρατήρησα με ευχαρίστηση ήταν ότι στο ακροατήριο μετείχαν μέχρι και άτομα από το εξωτερικό , κάτι που ποτέ δεν το σκεφθήκαμε στο παρελθόν και το οποίο θα παραμείνει σαν δώρο από την πανδημία.
Μέχρι που φτάνει αυτονομία της Εκκλησίας από τις αρχές της πολιτείας;
Μας λέει ο J. M. A. «Διδάσκουμε την αυτονομία της τοπικής εκκλησίας, απαλλαγμένης από οποιαδήποτε εξωτερική αρχή ή έλεγχο, με το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης και την ελευθερία από την παρέμβαση οποιασδήποτε ιεραρχίας ατόμων ή οργανισμών…….
Εν ολίγοις, ως εκκλησία, δεν χρειαζόμαστε την άδεια του κράτους για να υπηρετούμε και να λατρεύουμε τον Κύριό μας, όπως μας έχει διδάξει…»
Αλλά προκύπτει το ερώτημα: Είναι πράγματι η Εκκλησία αυτόνομη σε όλα τα επίπεδα από την πολιτεία; Δεν έχουν καμία εφαρμογή τα εδάφια Ρωμαίους 13:1-7 και 1 Πετρ. 2: 2-16;
Ας δούμε κάποιες αυτονόητες περιπτώσεις
Η αίθουσα που συναθροίζονται δεν πρέπει να τηρεί τους κανόνες ασφαλείας , υγιεινής , στατικής επάρκειας, πυροσβεστικής και άλλων;
Αν γίνεται θόρυβος σε ώρες κοινής ησυχίας και ενοχλούνται οι γείτονες δεν έχει δικαίωμα να παρέμβει η πολιτεία;
Παρατηρήστε τι γνώμη έχει για όλα τα θέματα που αφορούν τους ηγέτες της Εκκλησίας.
«Ως πάστορες και πρεσβύτεροι, δεν μπορούμε να παραδώσουμε στις γήινες αρχές κανένα δικαίωμα ή εξουσία που ανήκει αποκλειστικά στον Χριστό ως επικεφαλής της εκκλησίας Του. Οι πάστορες και οι πρεσβύτεροι είναι αυτοί στους οποίους ο Χριστός έχει δώσει το καθήκον και το δικαίωμα να ασκούν την πνευματική Του εξουσία στην εκκλησία Α Πέτρου 5:1-4 , Εβραίους 13: 7, 17 - και η Γραφή αποκλειστικά καθορίζει πώς και ποιον πρέπει να υπηρετούμε Α Κορινθ. Δεν είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις εντολές μίας κυβέρνησης που προσπαθεί να ρυθμίσει τη λατρεία ή τη διακυβέρνηση της εκκλησίας.»
Στα αλήθεια οι πάστορες και οι πρεσβύτεροι, είναι υποχρεωτικό να γνωρίζουν όλα περί στατικής επάρκειας, υγιεινής, πυροσβεστικής ασφάλειας, και να αποφθέγγονται γι αυτά χωρίς να λαμβάνουν υπ όψη τους αυτά που λέει η πολιτεία;
Αν ένα κτίριο π.χ. είναι στατικά ανεπαρκές, οι πρεσβύτεροι μπορούν να πουν ότι δεν έχει καμιά δουλειά η πολιτεία, εμείς θα συναθροιζόμαστε, γιατί ο Κύριος που είναι αρχηγός της εκκλησίας και όχι ο Καίσαρας που είναι η πολιτεία , μας λέει μη «μη αφήνοντας το να συνερχόμαστε μαζί;
Αν στην αίθουσα μιας εκκλησίας παρουσιασθεί μια μολυσματική μεταδοτική ασθένεια, όπως και σε ένα σχολείο, και οι υγειονομικές υπηρεσίες πουν ότι πρέπει να γίνει απολύμανση και να μείνει κλειστή για 15 μέρες, ο πάστορας μπορεί να εναντιωθεί και να μη κλείσει την αίθουσα;
Αν γίνει σεισμός και το κτήριο χαρακτηριστεί «κόκκινο» δηλαδή ακατάλληλο για χρήση αίθουσας κοινού , οι πρεσβύτεροι μπορούν να πουν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, εμείς υπακούμε στον Θεό και όχι στους ανθρώπους;
Αν γίνεται κατακλυσμός, και γίνεται μεγάλη βροχόπτωση και πέφτει χαλάζι και η πολιτική προστασία απαγορεύσει την κυκλοφορία, οι πρεσβύτεροι δικαιούνται με βάση τον Λόγο του Θεού να καλέσουν το Εκκλησίασμα να προσέλθει στην συνάθροιση;
Αν γίνεται βομβαρδισμός και η διαταγή είναι όλοι να πάνε στα καταφύγια, οι πρεσβύτεροι μπορεί να ορίσουν ότι οι πιστοί θα πρέπει να προσέλθουν στην Εκκλησία;
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε παραθέτοντας παραδείγματα πρακτικά, ότι για την ασφάλεια των πολιτών την ευθύνη την έχει η πολιτεία η οποία θα ορίσει τι πρέπει να γίνει, και όχι οι πάστορες και οι πρεσβύτεροι της Εκκλησίας οι οποίοι πιθανότατα να μη ξέρουν, ή να μη κατανοούν, τις επικίνδυνες συνθήκες που υπάρχουν.
Και το ερώτημα είναι, οι πρεσβύτεροι θα αποφθέγγονται επί παντός επιστητού επειδή είναι πρεσβύτεροι; Οι πρεσβύτεροι έχουν όλες τις ικανότητες και τις γνώσεις για την διοίκηση μιας εκκλησίας, ή πρέπει να έχουν την σοφία να γνωρίζουν, ότι δεν πρέπει να ορίζουν πράγματα που δεν κατέχουν, και που η ευθύνη τους ανήκει στην πολιτεία.;
Στην προκειμένη περίπτωση πραγματικά γνωρίζουν από επιδημίες και δεν πρέπει να τους αφαιρεθεί αυτή η εξουσία όπως μας λέει J.M.A ; Αυτοί θα ορίσουν αν θα πρέπει να ανοίξει η συνάθροιση , πόσα άτομα θα είναι μέσα, αν θα φορούν μάσκα ή όχι; Δεν είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις οδηγίες της πολιτείας που προσπαθεί να περιορίσει την μετάδοση της νόσου;
Σε μια πολιτεία, η οποία δεν είναι βέβαια αλάνθαστη, οι πάστορες θα ορίσουν περί της ασφαλείας του κοινού, ή το κράτος;
Και το ποιο παράλογο είναι η άποψη ότι οι πάστορες που συμμορφώνονται με τις πολιτικές εξουσίες σε αυτό τον τομέα, έχουν παραιτηθεί από την ευθύνη τους ενώπιον του Κυρίου! Τι είδους απειλή και πνευματική τρομοκρατία είναι αυτή, ότι τάχα δεν στέκουν στην διακονία τους σωστά ενώπιων του Κυρίου; Με άλλα λόγια θα πρέπει να αδιαφορήσουν για την μετάδοση του ιού και να μη τηρήσουν τα μέτρα που επιβάλουν οι ειδικοί για την πανδημία μέσω της πολιτείας, γιατί δήθεν προέχει η πνευματική τροφοδοσία του ποιμνίου!
Σε άλλο σημείο ο J.M.A. γίνεται ποιο αναλυτικός χωρίς όμως να αναφέρει το πρόβλημα της πανδημίας « Όταν το κράτος απαγορεύει την υμνωδία την ώρα της συνάθροισης, προσπαθούν να επιβάλλουν στους ανθρώπους σε έναν περιορισμό, ο οποίος καθιστά αδύνατο για τους πιστούς του Θεού το να υπακούσουν στο Εφεσιους 5,19 και Κολοσσαείς 3:16. Όταν το κράτος διατάζει την «τήρηση των αποστάσεων», επιβάλλεται έναν περιορισμό που καθιστά αδύνατη την κοινωνία μεταξύ των πιστών»
Και το ερώτημα είναι το κράτος απαγορεύει την υμνωδία, ή οι συνθήκες της Πανδημίας; Η τήρηση των αποστάσεων εντέλλεται από το κράτος, ή από συνθήκες υγιεινής που επιβάλει η ύπαρξη της πανδημίας;
Και όλα αυτά σε μια χώρα (Η.Π.Α.) που θρηνεί μέχρι τώρα που γράφεται αυτό το άρθρο πάνω από 170.000 νεκρούς και ειδικά στην Καλιφόρνια 11.200 από τον Covid-19. Αυτός ο αναίτιος πόλεμος εντυπώσεων γίνεται, εξ αιτίας του ότι ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας Γκάβιν Νιούσομ στην εντολή να κλείσουν χώροι συναθροιζόμενου κοινού, συμπεριέλαβε και τους χώρους λατρείας…
Η περίπτωση της αντίδρασης των ηγετών της Εκκλησίας του J.M.A. οφείλετε στην σύνδεση ασύνδετων ζητημάτων που στην περίπτωσή μας είναι διανθισμένη και πνευματικοποιημένη με σωρεία εδαφίων που χρησιμοποιούνται άκριτα χωρίς να έχουν σχέση με την περίπτωση της πανδημίας..
Η Εκκλησία υπό διωγμό
Ας δούμε όμως κάτι γενικότερο. Όλο το κείμενο του άρθρου του J.M.A. διαπνέεται από την ιδέα ότι το κράτος θέλει να εμποδίσει την άσκηση της λατρείας στις εκκλησίες, και η εκκλησία όπως παλιά είναι υπό διωγμό.
Όλη η σκέψη οδηγεί σε λογική αντίφασης, η οποία μάλιστα παρουσιάζεται και στον ισχυρισμό των γραμματέων και φαρισαίων σε διάλογό τους με τον Ιησού Χριστό. Δηλαδή ισχυρίζονται ότι το κράτος διώκει ταυτόχρονα, τα πορνεία που μένουν κλειστά, τον καρνάβαλο που θα γινόταν στην Πάτρα, τα πανηγύρια , τις χαρτοπαικτικές λέσχες, τους ποδοσφαιρικούς αγώνες και γενικότερα τις αθλητικές εκδηλώσεις (ακόμα & τους Ολυμπιακούς αγώνες), τα μουσικά φεστιβάλ, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και ταυτόχρονα και τις Εκκλησίες. Από τις απαγορεύσεις αυτές φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο στόχος δεν είναι οι Εκκλησίες, αλλά κάτι το κοινό που βρίσκεται μέσα σε όλα αυτά. Προφανώς η μετάδοση του ιού. Αν η εκκλησία είναι υπό διωγμό, τότε και όλα τα προηγούμενα θα είναι υπό διωγμό.
Φανταζόμαστε τον διάβολο μέσω του κράτους να διώκει τα πορνεία, τον καρνάβαλο, τις χαρτοπαικτικές λέσχες, τα οργιαστικά Rave&Beachparty; Ο Χριστός κατηγορήθηκε ότι: Λουκ. 11:15 Διαμέσου τού Βεελζεβούλ, του άρχοντα των δαιμονίων, βγάζει τα δαιμόνια.
Και ο Χριστός απήντησε
Λουκ. 11:18 Αν λοιπόν, και ο σατανάς διαιρέθηκε σε αντιμαχόμενα μέρη, πώς θα σταθεί η βασιλεία του; Επειδή λέτε ότι εγώ βγάζω τα δαιμόνια διαμέσου τού Βεελζεβούλ.
Ζητά να παραδεχθούμε ότι Καίσαρας που αντιπροσωπεύει την κοσμική εξουσία, συμπεριφέρεται με απαγορεύσεις τόσο στα έργα του διαβόλου όσο και στην Εκκλησίας του Ιησού Χριστού!
Η άποψή μου είναι ότι αυτό που διώκεται σήμερα , δεν είναι η Εκκλησία του Χριστού από το κράτος, αλλά η ίδια η Λογική, από εκείνους που υποστηρίζουν απόψεις σαν τον J.M.A. Όμως δεν λαμβάνουν υπ΄όψη, ότι με αυτή την λογική είναι διαποτισμένη ολόκληρη η Αγία Γραφή.
Το ηθικό ζήτημα
Πέραν όμως του ερμηνευτικού ζητήματος του Λόγου του Θεού και την παράθεση εδαφίων που όπως δείξαμε δεν έχουν σχέση με το θέμα, καθώς και την αγνόηση εδαφίων από την προς Ρωμαίους και την Α. Πέτρου, υπάρχει και ένα ηθικό ζήτημα.
Αναφέρει Ο J.M.A. στο άρθρο του « Συνεπώς, η τιμή που δικαιωματικά οφείλουμε στους κυβερνώντες και στους άρχοντές μας Ρωμαίους 13:7, δεν περιλαμβάνει τη συμμόρφωση μας όταν αυτοί οι αξιωματούχοι προσπαθούν να ανατρέψουν τα υγιή δόγματα, να διαφθείρουν την βιβλική ηθική, να ασκήσουν εκκλησιαστική εξουσία, ή να υποσκελίσουν τον Χριστό, τον επικεφαλής της εκκλησίας, με οποιονδήποτε τρόπο.»
Πράγματι, έχει δίκιο στον ισχυρισμό του ότι η πολιτεία (πιεζόμενη από οργανωμένες ομάδες της κοινωνίας), πολλές φορές συνειδητά επιχειρεί να περάσει, και περνά ζητήματα που είναι αντίθετα με την Βίβλο και μάλιστα με πρόθεση να καταργήσει την Βιβλική ηθική. Όμως αυτό συμβαίνει πάντα; Για ότι κάνει το κοσμικό κράτος υπάρχει δόλος και εναντίωση στον Θεό; Ακόμα και για τους Φαρισαίους ο Ιησούς Χριστός έκανε διαχωρισμό
Ματθ. 23:3 όλα λοιπόν, όσα αν σας πουν (για τον Νόμο) για να τηρείτε, να τα τηρείτε και να τα κάνετε· όμως, σύμφωνα με τα έργα τους μη κάνετε· για τον λόγο ότι, λένε και δεν κάνουν.
Στην περίπτωση της πανδημίας ποια υγιή δόγματα προσπαθούν να ανατρέψουν, ποια διαφθορά της Βιβλικής ηθικής υπάρχει, ποια εκκλησιαστική εξουσία θέλουν να ασκήσουν , πως νοείται ότι θέλουν να υποσκελίσουν τον Χριστό;
Δεν είναι αυτό ψευδομαρτυρία; Οι Χριστιανοί, έχουν ηθικό δικαίωμα να διατυπώνουν άδικες κατηγορίες εναντίον οποιονδήποτε, έστω και αν αυτοί σε άλλους τομείς είναι πράγματι υπόλογοι;
Εδώ στην Ελλάδα η κυβέρνηση έκανε το καθήκον της κατά τρόπο ικανοποιητικό, αποσπώντας τα διεθνή εύσημα.
Μπορούμε να κατηγορήσουμε την κυβέρνηση, ή τους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας, ότι ο στόχος τους είναι να βλάψουν την Εκκλησία του Ιησού Χριστού;
Και αν κάνουν λάθος στα μέτρα, (κατά την λανθασμένη άποψη μερικών), άλλο αυτό, και άλλο η πρόθεση να βλάψουν την Εκκλησία.
Αλλά στ΄ αλήθεια η ανθρώπινη ζωή πόσο μετρά για αυτούς που έχουν αυτή την άποψη; Η σημερινή κυβέρνηση με τα μέτρα που πήρε, τουλάχιστον στην αρχή της πανδημίας, έσωσε χιλιάδες ζωές αναλογικά με άλλες χώρες που δεν πήραν τέτοιου είδους μέτρα. Αντί το ευχαριστώ, είναι ηθικό από χριστιανικής πλευράς να κατηγορούνται για διωγμό της εκκλησίας, και για όλα τα άλλα που καταλογίζει ο J.M.A. στο άρθρο του;
Τουλάχιστον όσον αφορά στη χώρα μας, οφείλουμε έστω να ευχαριστήσουμε τον Θεό, που έδωσε σοφία και σύνεση, ώστε αυτή τη φορά οι άρχοντες να πράξουν το σωστό… Ρωμ. 13:4 επειδή, [ο άρχοντας] είναι υπηρέτης τού Θεού σε σένα για το καλό.
Κάποιος Έλληνας σκιτσογράφος έγραψε ειρωνικά « κανένας δεν μπορεί να μου στερήσει το δημοκρατικό δικαίωμα να μεταδίδω στους άλλους τον ιό»
Και εμείς μπορούμε να πούμε «κανένας δεν μπορεί να μου στερήσει το πνευματικό δικαίωμα να μεταδίδω τον ιό στους άλλους;»
Ποιος δικαιούται να έχουν θεωρητικές απόψεις και να κάνουν ηρωικές πράξεις;
Οι ελευθεριακοί αντικρατιστές στηρίζουν την άποψη τους σε ένα θεωρητικό υπόβαθρο. Ενώ αναγνωρίζουν πως κάτι συμβαίνει στον χώρο της υγείας σε όλον τον πλανήτη, αρνούνται στις κυβερνήσεις την αντιμετώπιση του φαινομένου. Πιστεύουν πως αυτό που προέχει είναι η αυτοδιάθεση, χωρίς τον κρατικό καταναγκασμό.
Το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση και στην εργασία είναι, κατά την γνώμη τους, ιερό και απαραβίαστο. Αυτοί οι ίδιοι θα κρίνουν αν θα αυτοπεριοριστούν ή όχι. Σε κανέναν άλλο δεν αναγνωρίζουν αυτό το δικαίωμα. Τέτοιες απόψεις υπάρχουν και στην παραπάνω Εκκλησία.
Η άποψη τους, με έντονες τις αντισυστημικές καταβολές, θα ήταν σεβαστή, αν de facto δεν απειλούσε την ζωή και την υγεία των συνανθρώπων τους. Οι θεωρητικές ανησυχίες τους παύουν να είναι σεβαστές στον βαθμό που επηρεάζουν τις ζωές των άλλων.
Αλλά και από πλευράς πνευματικής αυτό είναι μια εγωιστική στάση ζωής , που αντιβαίνει όχι μόνο στο Χριστιανικό πνεύμα αλλά και στους στοιχειώδεις κανόνες της κοινωνικής συμβίωσης. Γι’ αυτό και σε τελική ανάλυση όλοι αυτοί οι ελευθεριακοί, διακατέχονται από έναν αντισυστημισμό.
Οι συνέπειες του ηρωισμού και του αντικρατισμού πρέπει να κατευθύνονται μόνο στο πρόσωπο αυτού που θέλει να αψηφήσει τον κίνδυνο και να υποστεί τις συνέπειες . Αν οι συνέπειες αφορούν και άλλους τότε υπάρχει ηθικό πρόβλημα.
Αν βγει έξω στην καταιγίδα κάποιος παρά τις απαγορεύσεις και πεθάνει ή τραυματιστεί, είναι ανόητο, αλλά οι επιπτώσεις είναι μόνο σε αυτόν.
Αν κάποιος σηκώνει τις μπάρες στα διόδια και περνά χωρίς να πληρώνει επειδή πιστεύει ότι κακώς επιβάλλονται , πέραν του πνευματικού ζητήματος βλάπτει μόνο τον εαυτόν του , σε περίπτωση που τον πιάσουν.
Αν όμως δεν παίρνει κάποιος τα μέτρα και κολλήσει Κορωνοϊό και τον μεταδώσει στους άλλους, τότε μπορεί κάποιος άλλος να πεθάνει, και εκείνος να ζήσει…
Έχει κάποια σχέση η πρακτική αυτή με την χριστιανική ηθική; Υπάρχουν περιπτώσεις στην Αμερική και αλλού, που υπεύθυνοι εκκλησιών αδιαφορώντας για τα μέτρα εναντίον της διασποράς της επιδημίας, προσκάλεσαν το εκκλησίασμα σε σύναξη, μεταδόθηκε ο ιός και πέθαναν και οι ίδιοι.
Η άρνηση τήρησης των μέτρων κατά της μετάδοσης του ιού με οποιοδήποτε τρόπο, είτε με προσέλευση στην εκκλησία υπεραρίθμων, είτε με μη τήρηση των αποστάσεων, είτε χωρίς την χρήση μάσκας, παράγει ηθικό πρόβλημα σε εκείνους που το κάνουν και σε εκείνους που το ανέχονται.
Οι συνειδητοί χριστιανοί δεν χρειάζονται την επιβολή της πολιτείας για να κάνουν αυτό που πρέπει… Ρωμ. 13:5 Γι' αυτό, [είναι] ανάγκη να υποτάσσεστε, όχι μονάχα για την οργή, αλλά και για τη συνείδηση.
Τα πιθανά κίνητρα διατύπωσης απόψεων όπως αυτές του J.M.A.
Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση
Θα έλεγε κανείς, αυτά τα απλά που παραθέσαμε παραπάνω, τα αυτονόητα, πως δεν τα σκέφθηκε ο J.M.A. και τα σκεπτόμαστε εμείς.;
Δεν θα ισχυρισθώ ότι βρίσκομαι μέσα στην σκέψη του J.M.A.
Αλλά νομίζω ότι μπορώ να κάνω κάποιους συλλογισμούς για το πώς μπορούν να προκύψουν τέτοιες παράλογες σκέψεις από τον συγγραφέα του άρθρου, αλλά και άλλους ομοϊδεάτες του.
Η άσκηση εξουσίας γενικότερα, είτε αυτή γίνεται από μια κυβερνητική θέση, ή στον ιδιωτικό τομέα, είτε γίνεται στα πλαίσια της Εκκλησίας από την πλευρά της ποίμανσης, ή της διακονίας, ή ασκείται μέσω της διδασκαλίας που κατευθύνει ουσιαστικά τους ανθρώπους, εγκυμονεί πολλούς κινδύνους γι αυτούς που την εξασκούν.
Κινδυνεύει αυτή η υπευθυνότητα να αλλάξει στόχους, και αντί να εξυπηρετεί αυτούς προς τους οποίους απευθύνεται ,στην περίπτωση της Εκκλησίας το ποίμνιο, να στρέφεται συνειδητά ή ασυνείδητα στην εξυπηρέτηση αυτών που εξασκούν την εξουσία.
Αυτό είναι πολύ γνωστό στην πολιτική, αλλά πως μπορεί να δικαιολογηθεί στην ποίμανση της Εκκλησίας; Προσωπικά νομίζω ότι πρόκειται για μεγάλο ατόπημα στα πλαίσια της Χριστιανικής ηθικής.
Ο Απ. Πέτρος το επισημαίνει, δίνοντας οδηγίες στους πρεσβυτέρους ως συμπρεσβύτερος:
1Πέτ. 5:1 Τους αναμεταξύ σας πρεσβύτερους παρακαλώ εγώ ο συμπρεσβύτερος και μάρτυρας των παθημάτων τού Χριστού, και ταυτόχρονα κοινωνός τής δόξας που πρόκειται να αποκαλυφθεί·
1Πέτ. 5:2 να ποιμάνετε το αναμεταξύ σας ποίμνιο του Θεού, επιβλέποντας όχι αναγκαστικά, αλλά εκούσια·
1Πέτ. 5:3 ούτε με αισχροκέρδεια, αλλά πρόθυμα· ούτε ως κατεξουσιάζοντας την κληρονομία τού Θεού, αλλά γίνεστε τύποι τού ποιμνίου
Υπάρχει ενδεχόμενο κατά την άσκηση αυτής της ποίμανσης να προκύψει αισχροκέρδεια; Το κέρδος δεν είναι πάντα οικονομικό. Μέσα από την διακονία πολλές φορές προκύπτει η ανάδειξη του ατόμου στον συγκεκριμένο κοινωνιότοπο του χριστιανικού χώρου. Αυτή η ανάδειξη είναι συνδεδεμένη με το εγώ του ανθρώπου. Πολλές φορές γίνεται αγώνας για αυτή την ανάδειξη. Διεκδίκηση για την θέση διακονίας, πρεσβυτέρου, ομιλητού κλπ, που λανθασμένα νομίζουν πολλές φορές οι πιστοί ότι τους καθιστούν σε υψηλότερη θέση μέσα στην κοινωνία της εκκλησίας. Αυτές οι θέσεις αν αμφισβητηθούν, προκαλούν στο ψυχικό κόσμο αυτού που τις κατέχει μεγάλες αναστατώσεις. Γνωρίζω προσωπικά ανθρώπους να κλαίνε και να οδύρονται γιατί τους αμφισβήτησαν στην διακονία τους.
Το χειρότερο όμως δεν είναι αυτό. Πολλές φορές δημιουργείται μια τόσο δυνατή σχέση αυτού που Διακονεί, με την διακονία και το ποίμνιο, που δεν μπορούν χωρίς αυτό, με αποτέλεσμα να σύρονται κάτω από την επίδραση της στέρησης σε παράλογες ενέργειες ή απόψεις. Μπορούν να ασπασθούν τον αντικρατισμό ή να γίνουν συνωμοσιολόγοι.
Και αυτό είναι παράλογο γιατί ουσιαστικά είναι υπηρέτες, δεν είναι ιδιοκτήτες. Αν τους ζητηθεί λόγω διαφόρων συνθηκών, να αφήσουν την θέση του υπηρέτη, που είναι και κοπιαστική, δεν θα έπρεπε να τους κοστίζει ψυχικά. Αισθάνονται όμως σαν υπηρέτες, ή αισθάνονται σαν ιδιοκτήτες;
Έκανα αυτή την μικρή ανάλυση για να αναδείξω ότι υπάρχει ενδεχόμενο οι απαγορεύσεις για τις συνάξεις να δημιούργησαν και τέτοιους συνειδητούς ή ασυνείδητους συνειρμούς. Ένα άτομο που επί χρόνια βρίσκεται σε ικανοποίηση ανάμεσα σε ένα ποίμνιο που τον αποδέχεται, ξαφνικά βρίσκεται έξω από αυτό για δικαιολογημένους ή αδικαιολόγητους λόγους. Τότε εμφανίζονται τα «στερητικά» που τον παροδηγούν σε παράλογες σκέψεις και μετά πράξεις.
Τελικά η διακονία του έγινε εμμονή και η στέρησή της τον κάνει να αγωνίζεται ώστε τα πράγματα να επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση. Δεν τον ενδιαφέρουν οι συνέπειες αρκεί να μην είναι άδεια η εκκλησία. Ταυτόχρονα ασπάζεται ή δημιουργεί και δικιά του θεωρία για την επικινδυνότητα του ιού, αλλά και για την καταλληλότητα ή την υπερβολή των μέτρων της Πολιτείας. Καθιστά δηλαδή τον εαυτό του ειδικότερο των οδηγιών και ταυτόχρονα δεν τις εφαρμόζει, παίρνοντας την ευθύνη και νομίζοντας ότι αυτή η ευθύνη του έχει δοθεί από τον Κύριο.
Πληροφορούμε ότι στην πρώτη συνάθροιση που παρά τις απαγορεύσεις έκανε ο J.M.A. το ακροατήριο τον υποδέχθηκε με ενθουσιώδη χειροκροτήματα ίσως για την πράξη του απέναντι στην πολιτεία
Ταυτόχρονα οι άνθρωποι της προηγούμενης κατηγορίας δέχονται κάθε παραπληροφόρηση χωρίς να την ελέγξουν αρκεί να ενισχύει τις απόψεις τους.
Πόσο γρήγορα υιοθετήθηκε η άποψη: Ο ιός δεν είναι μεγάλο πρόβλημα. Μια απλή γρίπη είναι. Εξάλλου οι περισσότεροι ασθενείς δεν θα έχουν σημαντικό πρόβλημα…
Είναι αλήθεια ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών δεν θα νοσήσει βαριά. Αρκετοί θα είναι ασυμπτωματικοί. Αλλά πως προκύπτει ότι είναι μια απλή γρίπη; Αυτό είναι αυθαίρετο. Όσοι νοσήσουν βαριά θα έχουν προβλήματα υγείας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης η θνητότητα από τον κορωνοϊό είναι πολλαπλάσια αυτής της γρίπης. Το βλέπουμε πλέον στις ΗΠΑ .170.000 θάνατοι μέχρι στιγμής από Κορωνοϊό ενώ ήταν 34.200 θάνατοι από γρίπη το 2019.
Είναι το ίδιο οι 170.000 με τις 34.200 ; Πως υιοθετήθηκε αυτή η άποψη; Απλά υιοθετήθηκε επειδή ενίσχυε την αρχική τους θέση, ότι δεν χρειάζονται τα τόσα μέτρα.
Βεβαίως στην Αμερική υπάρχουν και τεράστια οικονομικά ζητήματα και υποχρεώσεις με μισθούς, ενοίκια, ιεραποστολές, τα οποία εξαρτώνται από την παρουσία των πιστών στην Εκκλησία. Και αυτά ενδέχεται να δίνουν ώθηση στην ανάπτυξη απόψεων και ενεργειών μπροστά στα οικονομικά αδιέξοδα που θα προκύψουν, χωρίς Βιβλικό έρεισμα.
Οι τάσεις αυτές είναι τόσο έντονες που δεν τους ενδιαφέρει και αν ακόμα τιμωρηθούν νομικά και μπουν φυλακή, γιατί με αυτόν τρόπο νομίζουν ότι ηρωοποιούνται, ή καλλίτερα μαρτυριοποιούνται . Εξ ου και η θεωρία περί διωγμού της Εκκλησίας.
Από την άλλη μεριά οι υπόλοιποι που δεν ακολουθούν τον δρόμο τους και τις απόψεις τους έχουν κατά την άποψή τους πρόβλημα πνευματικό. Γι αυτό ο J.M.A. δηλώνει: «Μάλιστα, οι πάστορες που παραχωρούν την εξουσία που τους έχει εκχωρήσει ο Χριστός στην εκκλησία, στις πολιτικές εξουσίες, έχουν παραιτηθεί από την ευθύνη τους ενώπιον του Κυρίου τους και παραβίασαν τις παρά Θεού θεσμοθετημένες περιοχές εξουσίας, καθώς η κοσμική κυβέρνηση επιβάλλει παράνομα την εξουσία της στην εκκλησία».
Και αυτό γιατί η εμμονή του J.M.A.για να σταθεί λογικά στην συγκεκριμένη περίπτωση, πρέπει να αποδείξει ότι όλοι οι άλλοι έχουν ξεφύγει από τον Λόγο του Θεού.
Στην χώρα μας για εκείνους που τηρούν τα μέτρα κατά τις μετάδοσης ακούγονται ειρωνείες και απαξιωτικές εκφράσεις γνωστή τακτική για εκείνους που δεν έχουν επιχειρήματα.
Συμπεράσματα
Κλείνοντας το σημείωμα μου αυτό θέλω να διευκρινίσω, ότι με πολλή συμπάθεια αντιμετωπίζουμε τους υποστηρικτές αυτών των λανθασμένων απόψεων, αλλά με την ξεκάθαρη θέση ότι δεν βρίσκονται σε Βιβλική βάση. Ταυτόχρονα όμως, έχουμε την ευθύνη ενώπιων των Βιβλικών αρχών, για την ενημέρωση όλων εκείνων που είτε από συμπάθεια προς πρόσωπα, που κατά τα άλλα έχουν μια συνεπή βιβλική θεώρηση, είτε από μια τάση αντίδρασης προς την πολιτεία που συχνά δεν ακολουθεί την Βιβλική ηθική, είτε από μια άσκοπη διάθεση ηρωοποίησης, μπορεί να παρασυρθούν σε τέτοιου είδους παρερμηνείες, να φύγουν από την Βιβλική βάση, και να πέσουν στο ηθικό ατόπημα να κάνουν κακό στον εαυτό τους και στον πλησίον τους.
Αντώνης Δ. Περιάλης
